به گزارش «نماینده»، حضور بخش خصوصی در همه کشورها به‌ویژه ایران و استان خراسان رضوی همواره اهمیت زیادی داشته است. امروز اهمیت بخش خصوصی دوچندان شده و اقدامات زیادی برای ایجاد تعاملات بین دولت و بخش خصوصی صورت گرفته است، اتاق بازرگانی به‌عنوان یکی از نهادهای خصوصی که توانسته بخش مهمی از اقتصاد را گردهم جمع کند در شکل‌گیری این تعاملات و ارتقای شریط اقتصادی، گامی مهم برداشته که اهمیت آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست.
با توجه به اهمیت این اقدامات و ضرورت برنامه‌ریزی‌های بعدی برای مدیریت شرایط اقتصادی گفت‌وگویی با غلامرضا شافعی نایب رئیس اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی ایران داشته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
مهم ترین محور‌های گفتوگوی تفصیلی خبرنگار تسنیم با غلامحسین شافعی در ادامه آمده است:
- قانون بهبود فضای کسب و کار یکی از دستاوردهای مهم اتاق بازرگانی است.
- مدیریت نادرست منابع آزاد شده ایران را به بهشت تولیدکنندگان خارجی تبدیل می‌کند.
- برای بهبود شرایط تولید دانش بنیان باید محصولات منسوخ شده را از چرخه خارج کرد؛ دولت و بخش خصوصی باید در اقتصاد نقش مکمل یکدیگر را ایفا کنند.
- تعاملات بین‌المللی با هیئت‌هایی که وارد می‌شوند، باید مدیریت شود.
- ارتقای شرایط بهره‌برداری از زعفران و استفاده از آن در صنایع تبدیلی باید در دستور کار قرار بگیرد.
- اولویت‌های اقتصادی هر استان برای تخصیص منابع بانکی باید مشخص شوند.
آقای شافعی در مورد وظایف اتاق بازرگانی و برنامه‌های آن برای توسعه اقتصاد توضیح دهید.
شافعی: در نگاه کلی قانون، وظیفه اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی را ارائه مشاوره به قوای سه‌گانه در بخش‌های مختلف اقتصادی، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران قرار داده است، از آن‌جایی که افرادی که در صحنه عمل فعالیت می‌کنند، در اتاق بازرگانی و در بخش‌های مختلف آن تجمیع هستند با کمک‌گرفتن از بخش دانشگاهی در مباحث اقتصادی، جنبه‌های عملی و علمی اقدامات این حوزه مورد بررسی قرار گرفته و به مسئولان انتقال داده می‌شود.
اینکه تا چه حد این نظرات مورد عمل قرار می‌گیرد، بستگی به نظرات سیاست‌گذاران دارد، در طول چند سال گذشته اتاق بازرگانی وارد مراحل جدیدی از فعالیت‌های خود شده از جمله یکی از اقدامات مهمی که اتاق بازرگانی با کمک و همراهی مجلس شورای اسلامی به انجام رسانده تدوین و تصویب قانون «بهبود فضای کسب و کار» بوده است که به عقیده بنده و بسیاری از کارشناسان، یکی از خلاءهای بزرگ کشور در حوزه قانون‌گذاری را رفع کرده است تا فضا را برای فعالیت‌های اقتصادی مناسب شده و علاوه بر فراهم‌کردن امکانات برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی انگیزه‌های لازم را نیز به‌وجود بیاورد.
حاصل این قانون که در دولت جدید مورد توجه قرار گرفته و آئین‌نامه‌های مربوط به آن اکثراً ابلاغ شده تشکیل کمیته ماده ۷۶ در اتاق‌های بازرگانی کشور و شوراهای گفتوگوی دولت و بخش خصوصی در استان‌ها است که وجاهت قانونی داشته و امکان یک رابطه تعریف شده بین فعالان اقتصادی و قوای سه‌گانه فراهم کرده است.
همچنین برای توسعه اقتصادی آنچه در شرایط کنونی مورد بحث قرار گرفته قبل از اعلام نتایج مذاکرات ژنو نیز بررسی شده و بزرگترین کمکی که این نهاد می‌تواند به دولت داشته باشد، این است که به تناسب فعالیت‌های دیپلماسی سیاسی، اتاق بازرگانی فعالیت‌های دیپلماسی اقتصادی را نیز گسترش دهد و فضای پیش‌روی اقتصاد را نیز رسد کند. در حال حاضر امید می‌رود با توجه به تلاش‌های سازنده و قابل تقدیر و رهنمودهای مقام معظم رهبری بسیاری از مشکلات پیش‌رو برداشته شود چراکه می‌توان با مدیریت اقدامات، بخش تولید را از حالت نیمه‌جان به شرایط عادی بازگرداند.
ت نگرانی‌هایی که بخش اقتصادی پس از اعلام نتایج مذاکرات داشته‌اند، چه بوده و از دیدگاه شما چالش‌های پیش رو در شرایط پساتحریم چیست؟
شافعی: به عقیده بنده چالش‌های پیش رو در شرایط پسا تحریم بسیار بالاست، اصلاً نباید این تصور غلط به‌وجود بیاید که با رفع تحریم‌ها تمام مشکلات اقتصادی برطرف می‌شود زیرا این تصور در واقع موضوعی واهی است. در واقع بخش خصوصی بر این باور است که اگر تدبیر درستی صورت نگیرد، شرایط آینده از اکنون بدتر شده و به مشکلات بیشتری دچار می‌شوند؛ یکی از مهمترین دغدغه‌ها مدیریت نادرست شرایط پسا تحریم است به بیان دیگر اگر منبع درآمدی جدیدی کسب شود که همان منابع بلوکه شده ایران و افزایش صادرات نفت و درآمد حاصل از آن هستند، ممکن است ایران تبدیل به یک بهشت برای تولیدکنندگان خارجی شود. مهمترین چالش پیش‌رو در واقع این است که با برداشته‌شدن تحریم‌ها و امکان واردات کالای آماده شده؛ بازار مناسبی برای تولیدکنندگان خارجی مهیا شود و تولیدکننده داخلی را به‌ورطه نابودی بکشاند.
درحال حاضر می‌بینید شرایط جدید با هجوم تولیدکنندگان خارجی به‌کشور ما همراه شده و در این هیئت‌هایی که به ایران می‌آیند، بسیاری به‌دنبال کسب بازار جدید برای کالاهای خودشان هستند، این موضوع مراقبت و مواظبتی می‌خواهد تا کشور دوباره به درد بی‌درمان دلار درمانی گرفتار نشده و سبب از بین رفتن کامل تولید نشود.
در حال حاضر یکی از موضوعاتی که بسیار مورد بحث قرار می‌گیرد، ترس از ورود پول‌های بلوکه شده به‌صورت کالا است. شما این موضوع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شافعی: ورود پول‌های بلوکه شده به‌صورت کالا خطر و موضوع بسیار مهم است چراکه بدون تردید به تولید داخلی کشور لطمه وارد می‌کند و همه هشدارهای اتاق بازرگانی در همین موضوع است چراکه از امکانات و منابع آزاد شده باید در چند مورد بهره‌برداری شود. نخست اینکه باید از شرایط جدید برای ارتقاء تکنولوژی کشور استفاده شود و در مراتب بعدی از منابع درآمدی برای بهسازی و نوسازی صنایع و سرمایه‌گذاری خارجی بهره‌برد تا زیرساخت‌های توسعه اقتصادی کشور فراهم شود.
به ورود هیئت‌های خارجی به ایران اشاره کردید، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان‌رضوی برای مدیریت این موضوع چه برنامه‌هایی را در دستور کار قرار داده است؟
شافعی: هیئت‌هایی که از کشورهای خارجی به ایران سفر می‌کنند به ۲ نکته خیلی توجه دارند، نخست اقتصاد ایران و دیگری اقتصاد منطقه به‌دلیل نفوذ ایران در بازارهای آنها؛ به‌عبارت دیگر بازارهای کشورهایی مانند عراق، افغانستان و آسیای مرکزی همراه با توجه به کشور ایران، مورد التفات این دسته است به‌تبع این موضوع، استان خراسان‌رضوی به‌دلیل هم‌مرز بودن بودن با افغانستان و ارتباط مستقیم با بازارهای آسیای میانه از مزیت‌های ویژه‌ای برخوردار است، بنابراین ارتباط خراسان با کشورهای خارجی در برنامه‌ریزی برای بازارهای هدف بسیار مهم بوده و اولویت توجه به این استان برای رسیدن به توسعه اقتصادی مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
با همین رویکرد، هیئت‌هایی که گوشه چشمی به این بازارها دارند، بیشتر به خراسان‌رضوی ارجاع داده می‌شوند تا بتوان در مذاکرات با آنها حضور فعال داشته و نتایج مطلوبی در آینده نه‌چندان دور از این ارتباطات نصیب استان شود.
دوم شناسایی اولویت‌های توسعه اقتصادی استان در تولید و صادرات است تا بتوان معرفی کاملی از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خراسان‌رضوی به هیئت‌های خارجی به‌عمل آورد و از این موقعیت پیش آمده نهایت استفاده مطلوب را برد. به‌عنوان مثال خراسان‌رضوی در صنایع غذای ظرفیت‌های ویژه‌ای دارد بنابراین در هیئت‌هایی که به ایران اعزام می‌شوند و به‌دنبال همکاری در حوزه صنایع غذایی هستند، اتاق خراسان‌رضوی وارد عمل شده و با آنها به مشارکت و گفتوگو می‌پردازد.
برنامه‌های شما برای توسعه صادرات صنایع دانش‌بنیان با توجه به ارزش افزوده بالایی که این بخش تولید می‌کند، چیست؟
شافعی: ظرفیت و زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه اقتصاد مبتنی بر دانش در کشور ما وجود دارد، نیروهای جوان و متخصص ایرانی استعدادهای بسیار بالایی دارند که با باور و وارد‌کردن آنها به صحنه اقتصادی از ایده‌ها و پژوهش‌های خوبی که دارند، می‌توان استفاده‌های زیادی کرد. خوشبختانه نهضتی در این زمینه در حال شروع شدن است که دولت نیز به آن اهتمام ویژه‌ای دارد؛ معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور امور مربوط به آن را پیگیری کرده و تجمیع مناسبی در این معاونت شکل گرفته که رابطه خوبی از این موضوع در فعالیت‌های اقتصادی به‌وجود آمده است و این حوزه امکان پرشدن خلاءهای مربوط به اقتصاد دانش‌بنیان را فراهم می‌کند.
با این حال در مورد صنایع دانش‌بنیان یک نکته بسیار مهم وجود دارد و آن اینکه در دوران تحریم یکی از مشکلات به‌وجود آمده عقب ماندن تولید از لحاظ تکنولوژی بوده است. بسیاری از صنایع ما هم‌اکنون نیاز به نوسازی و تجهیز به تکنولوژی‌های جدید دارند، بنابراین باید در تولید دانش‌بنیان قدم‌های اساسی‌تری هم برای صادرات و هم برای مصارف داخلی برداشته شود، چراکه بازار مصرفی داخلی ایران با کشورهای دیگر چندان تفاوتی ندارد، ولی ابزار آلات تولید قدیمی و همگام با تولید جهانی نیستند.
باید در نظر داشت که یکی از سیاست‌های مهم اقتصاد مقاومتی تکیه بر تولید دانش بنیان است و در جلسات مختلف نیز مقام معظم رهبری به آن تأکید ویژه دارند بنابراین باید به آن اهتمام ویژه‌ای داشت. بسیاری از هیئت‌هایی که وارد ایران می‌شوند، به‌ویژه کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته امکان افزایش همکاری‌ها در این زمینه را دارند و می‌توان از ظرفیت‌های دانشی آنان برای ارتقاء تولیدات دانش‌بنیان استفاده کرد.
به‌عنوان مثال تحقیقاتی که در خراسان‌رضوی انجام شده الزام استفاده از طرح‌ها و ابزار آلات مصرف بهینه آب را مورد تأکید قرار می‌دهد که می‌توان با بهره‌برداری از دانش کشورهای توسعه یافته در این زمینه نیازها را برطرف و بحران به‌وجود آمده را مدیریت کرد. مقام معظم رهبری نیز به دو نکته تأکید بسیار زیادی داشته‌اند که مورد نخست بیرون‌بردن اقتصاد از دستگاه دولتی و مردمی‌تر کردن آن است؛ به‌تبع آن کوچک‌شدن آن را نیز به‌همراه دارد که در حال حاضر به این موضوع توجه چندانی نمی‌شود. شاهد هستیم که هم‌اکنون اقتصاد در بخش خصوصی بسیار ضعیف است و کل امور مربوط به این مقوله در دست نهادهای دولتی و شبه دولتی بوده و با کمال تأسف بهره برداری از منابع با این رویکرد بسیار پایین است، تا زمانی که دولت تا این حد عیالوار باشد نمی‌تواند نقش سازنده‌ای در توسعه اقتصادی داشته باشد.
مورد دوم آن است که باید به موضوع صنعت دانش بنیان اهمیت داد، بسیاری از تولیداتی که در کشور ما وجود دارد مصرف آنها در حال منسوخ‌شدن است یعنی در آینده نزدیک در داخل کشور هم مصرف‌کننده‌ای ندارد و بازار آنها کاملاً از بین می‌رود. به‌عنوان مثال در نظر بگیرید در دوره‌ای چراغ پریموس یکی از کاربردی‌ترین و شیک‌ترین وسایلی بود که برای پخت و پز مورد استفاده قرار می‌گرفته ولی امروز این کالا هیچ مشتری ندارد.
برای توسعه اقتصاد دانش بنیان باید تولیدات منسوخ شده در بازارهای بین‌المللی را شناسایی و آنها را از چرخه تولید خارج کرد و به سمت تولیدات نوین گام برداریم تا برای تولید محصولات مبتنی بر دانش اقداماتی را به انجام رسانده و رقابت‌پذیری را در بازارهای جهانی حفظ کنیم
شرایط تعاملات بخش خصوصی و دولت را با توجه به رویکردهای موجود چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شافعی: این تعاملات نسبت به گذشته بسیار افزایش یافته و قابل مقایسه با دوران‌های پیشین نیست. همچنین رویکردهای سازنده‌ای که در این زمینه به‌وجود آمده است امکان بهبود شرایط را نیز فراهم می‌کند، ولی یک مشکل اساسی وجود دارد و آن این است که دیدگاه‌های مردان اول جامعه از جمله مقام معظم رهبری، ریاست جمهوری و برخی از وزرا در عملکرد سایر مدیران مورد توجه قرار نمی‌گیرد. کل بدنه خیلی به این رویکردها باور ندارند با اینکه نیاز اصلی ورود این سیاستگذاری‌ها در عمل و اجرا است.
در خراسان‌رضوی تصمیم تازه‌ای گرفته شده که مبنای آن تشکیل یک ائتلاف بزرگ بین دولت و بخش خصوصی است و این باور باید در هر دو ایجاد شود که بخش خصوصی و دولت مکمل یکدیگر هستند و اگر باهم تعامل سازنده داشته باشند، نتایج مثبتی به‌دست می‌آید برنامه‌ریزی‌هایی برای شکل‌گیری این ائتلاف در خراسان‌رضوی انجام شده تا در اثر آن در محیطی صمیمانه فضای کسب و کار استان بهبود پیدا کند.
با توجه به سمتی که در شورای ملی زعفران دارید، برای بهبود شرایط صادرات این محصول چه رویکردی پیش‌بینی شده است؟
شافعی: در مورد زعفران نظر بنده به شخصه این است که این محصول فخر صادرات استان خراسان رضوی است و باید به این کالای فوق استراتژیک توجه ویژه‌ای شود که این موضوع هم‌اکنون وجود ندارد. شورای ملی زعفران در این زمینه اقدامات تحقیقاتی خوبی انجام و نتایج آنها را ارائه داده است، در بسیاری از موارد مورد استفاده قرار نگرفته و دلیل عمده آن نیز مشکل اعتباری و بودجه‌ای عنوان شده است.
طرح جامعی وزارت جهاد کشاورزی تدوین کرده که شورای ملی زعفران نیز در آن دخیل است، در واقع میزان بهره‌برداری زعفران را مورد توجه قرار داده تا برداشت در سطح هکتار به چند برابر افزایش پیدا کند و اجرای آن تاکنون ۲ سال به تعویق افتاده است.
چالش‌های زیادی در موضوع زعفران وجود دارد که یکی از آنها نبود اتصال تولیدات داخلی به مصرف‌کننده‌های نهایی است؛ مصرف‌کننده نهایی ما با واسطه زعفران را دریافت می‌کند که برای رفع این چالش طرح برند ملی زعفران ارائه شد تا ارزش افزوده زعفران تولیدی به چرخه اقتصاد کشور ایران وارد شود.
در واقع با اینکه ایران قدمت بالایی در کشت زعفران دارد، ولی تاکنون هیچ کاری در راستای توجه به این محصول به جز اینکه بسته‌بندی قدری زیباتر و شکیل‌تر شده به انجام نرسیده است.
هنوز در کشور ما برنامه‌ای برای ورود به صنایع تبدیلی زعفران در نظر گرفته نشده است. امروزه زعفران با خواص بی‌نظیری که دارد در صنایع آرایشی، بهداشتی و دارویی مورد استفاده زیادی قرار می‌گیرد که ایران تاکنون وارد هیچ‌یک از آنها نشده است.
همین موضوع ارزش افزوده بالا و قابلیت استفاده در صنایع تبدیلی، یکی از موضوعاتی است که کشت زعفران را برای کشورهای دیگر جذاب کرده و هم‌اکنون مشاهده می‌کنیم کشورهای اروپایی و آسیایی وارد این بازار شده‌اند اما با توجه به سابقه کشت زعفرانی که در ایران وجود دارد، باید به‌دنبال مدیریت بازار این محصول باشیم. با ظرفیت‌هایی که در ایران وجود دارد، می‌توان حتی تولید کشورهای دیگر را به نفع کشور مورد استفاده قرار داد.
همچنین موضوع تقلبات در زعفران یکی از عارضه‌های تولید این محصول در کشور است که از ۳ سال پیش تاکنون شورای ملی زعفران طرحی را با عنوان شناسه و ارتقای این محصول به‌اجرا درآورده است. در مرحله اجرایی این طرح در فصل برداشت، در بسیاری از روستاهای تولیدکننده این محصول، پایگاه‌هایی ایجاد شده تا آلودگی‌ها و مشکلات زعفران را بسنجند؛ امروز مشاهده می‌کنیم که سطح آلودگی این محصول به صفر رسید تا جایی که ارتقاء کیفیت سبب بالارفتن قیمت محصول شده است.
این طرح هم‌اکنون نیز در حال اجرا است، ولی نیاز به مساعدت بیشتری دارد اگر بتوان این امر را به‌عنوان یک فرهنگ در روستاها نهادینه کرد زعفران ما به‌لحاظ کیفیت و استاندارد رنگ‌دهی بسیار ارتقاء چشمگیری پیدا می‌کند که آن را از محصولات تولیدی سایر کشورها متمایز می‌کند. با این حال و با توجه به این اقدامات انجام شده باید در نظر گرفت که کار انجام نشده در مورد این محصول بسیار زیاد است و با توجه به مزیت‌های اقتصادی آن اقدامات زیادتری در این حوزه را باید به انجام رساند.
برخی تولیدکنندگان داخلی در بخش‌های مختلف از بی‌مهری بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات گله دارند، نظرشما در این مورد چیست؟
شافعی: در چند سال گذشته رابطه بین بانک‌ها و بنگاه‌ها آسیب زیادی دیده است، در حال حاضر به‌دلیل اینکه بانک مرکزی قوه نظارتی خوبی در این زمینه نداشته معضلات زیادی دامن واحدهای تولیدی را گرفته است. مبلغی بالای ۸ هزار میلیارد تومان از منابع خراسان‌رضوی مصرف نشده و به خزانه بانک مرکزی عودت داده شده که نسبت به سال‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است.
البته باید در نظر گرفت که یکی از دلایل افزایش این مبلغ تا این حد به وجود آمدن مشکلات برای موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز است. مردم به‌دلیل کمرنگ‌شدن اعتماد نسبت به این دسته از موسسات، سپرده‌های خود را به بانک‌های زیر پوشش بانک مرکزی انتقال دادند و حجم سپرده عودت داده شده بالا رفته اما برای بهبود شرایط پرداخت تسهیلات، اقداماتی در شورای گفتوگو مطرح شده و در دست انجام است.
یکی از اقدامات مثبتی که در حال حاضر در دست اجرا است، تشدید نظارت‌های بانک مرکزی است. البته باید در نظر گرفت که بانک‌ها هم به‌لحاظ منابع مالی دچار مشکلاتی هستند ولی کار اصولی در شرایط محدودیت منابع در نظر گرفتن اولویت‌های اقتصادی و اختصاص تسهیلات به آن‌هاست.
در حال حاضر این اولویت‌بندی‌ها وجود ندارد و این موضوع تولید را با چالش مواجه کرده و منابع در بسیاری از موارد به موضوعاتی اختصاص داده می‌شوند که در اولویت اقتصادی قرار ندارند، هیچ تحقیقی برای تعیین حوزه‌های مهم در اقتصاد کشور در استان‌های مختلف انجام نشده و این موضوع سبب اختصاص همین منابع محدود به حوزه‌های کم بازده می‌شود. برای اینکه با چشم باز حرکت کنیم باید مزیت‌های توسعه اقتصادی استان‌ها مطالعه و مشخص شود و منابع در جایی به‌کار برده شود که بازدهی بالاتری دارد
به عنوان آخرین سؤال آیا در مورد مبلغ و میزان پول‌های بلوکه شده که به بناست به ایران بازگردانده شود اطلاعی دارید؟
شافعی: مبالغ متفاوتی مانند ۱۰۰ میلیارد دلار بیان می‌شود ولی آنچه دولت اعلام کرده بین ۲۳ تا ۲۵ میلیارد دلار است زیرا دولت بدهی‌هایی هم به موسسات بین المللی دارد که باید آنها را پرداخت کند و مجموع این کسورات با دریافتی‌ها همین میزان است که به صورت خالص به کشور وارد می شود.
اگر مطلب خاصی باقی مانده بفرمائید.
شافعی: برای پیشگیری چالش‌های پیش رو و استفاده صحیح از فرصت‌ها، هم فعالان اقتصادی و هم دولت، نقشه راه منسجمی را برای فعالیت‌های اقتصادی برون مرزی کشور تدوین کنند، در آن برنامه استان خراسان رضوی که موقعیت و مزیت‌های ویژه‌ای دارد از موقعیت پیش‌رو به‌طور خاص بهره‌مند شود.
نظر شما